Meer opmaakmogelijkheden in interactieve documenten voor betere informatieoverdracht

Beste @Thomas de Groot ,

Onderstaand de reactie van mijn interne klant:

Hieronder mijn uiteenzetting. Zoals waarschijnlijk wel duidelijk is, is zetwerk en layout onderdeel van mijn takenpakket binnen het onderwijsprogramma. Ik heb gepoogd kort te blijven, maar dat is niet helemaal gelukt.
_________________________________________________________________

Bedankt voor de snelle en uitgebreide reactie. Opmaakmogelijkheden verbeteren inderdaad niet 'per definitie' informatieoverdracht. Sterker nog: vaak wordt informatieoverdracht gehinderd door slechte opmaak.

Onze geneeskundestudenten moeten grote hoeveelheden (instructie)tekst tot zich nemen waarmee layout een issue wordt. Hieronder twee voorbeelden als kort pleidooi voor meer opmaakmogelijkheden.

Tekstbegrip
Om de lezer visueel te helpen 'wat bij wat' hoort is groeperen van informatie belangrijk. Voor langere instructieteksten is het belangrijk om de 'cognitive load' laag te houden door van beproefde methoden zoals regelafstand, lettertype, lettergrootte, hiërarchische cues (zoals inspringen, nummering en/of bullets) en witruimte gebruik te (kunnen) maken. Daarnaast speelt esthetiek een belangrijke rol bij tekstbegrip. Als het lezen van een tekst door gekozen opmaak moeite kost neemt de neiging om überhaupt door te lezen af.

Op dit moment is met name 'tekstbegrip' met de opmaakmogelijkheden binnen de interactieve documenten van Iprova voor ons problematisch. Ik probeer dit te illustreren middels twee voorbeelden:

De tekst in bovenstaande screenshot is -op zich- prima leesbaar, maar het schendt een belangrijk layout-principe: gerelateerde tekst hoort visueel bij elkaar te staan. Doordat de regelafstand 'fixed' is lukt dit niet. De oogbewegingen van een lezer gaan 'zwabberen' om een idee te krijgen wat het onderlinge verband is tussen de verschillende elementen.

Dit is zoals het typografisch ‘hoort’:
(screenshot noodzakelijk omdat het mailprogramma me niet toestaat adequaat te formatteren).
 

Visueel is in één oogopslag duidelijk welke informatie bij elkaar hoort en wat de hiërarchie van de verschillende elementen is. Overigens zou je, door te kiezen voor een serif lettertype voor de body-tekst en een en een sans-serif lettertype voor de koppen nog meer mogelijkheden creëren. Deze stijlvorm zie je ook vaak in instructieboeken terug. Technisch zijn de bulletpoints in bovenstaande voorbeeld te groot overigens.

Een tweede voorbeeld:

De header ("HEELKUNDE WEEK 2") in bovenstaande screenshot is een .jpg afbeelding. Als ik de optie 'hoofdkop' voor deze tekst had gebruikt, dan zou ik nog maar één verdieping over hebben (een subkop) en daarna kan ik een tekst visueel niet verder groeperen. Wij staan (en hebben nodig), maximaal vier 'verdiepingen' toe in onze handleidingen:

Bewijs voor dergelijke principes is het domein van meerdere specialismen zoals onderwijskunde, orthopedagogiek en functieleer (deze laatste is de stroming binnen de psychologie die zich bezighoudt met de manier waarop mensen informatie verwerken). Je vindt ze terug in elk (goed) opgemaakt instructieboek in de boekhandel.

Een praktijkvoorbeeld
Vanuit de functieleer weten we dat de leesbaarheid van een tekst beïnvloed wordt door de zinslengte. Te veel karakters per regel hindert de manier waarop het brein letters en woorden tot begrijpelijke content verwerkt en aanbiedt aan het werkgeheugen. Hierdoor overbelast het korte-termijn geheugen waardoor de cognitive load groter wordt en aldus -meetbaar- tekstbegrip en daarmee de retentie van de aangeboden informatie ondermijnt.

Je kunt de ervaren begrijpelijkheid van je tekst vergroten door simpelweg de puntgrootte van je font aan te passen zodat het aantal karakters per zin binnen bepaalde marges blijft. Voor digitaal aangeboden content kan dit mathematisch opgelost worden (zinslengte als een functie van schermresolutie en puntgrootte).

Tot slot
Ik begrijp de terughoudendheid qua opmaakmogelijkheden. Aan de ene kant het probleem dat de meeste mensen op een verkeerde manier aan de haal gaan met opmaak. Aan de andere kant ontneem je eindgebruikers die wel weten hoe opmaak adequaat in te zetten een belangrijk en beproeft middel om informatieoverdracht te optimaliseren.
Aanpasbaarheid van lettertype, puntgrootte, regelafstand en meer keuze in hiërarchische structurering (inspringsmogelijkheid, bulletpoints) zou wat mij betreft volstaan. Een manier om automatisch rekening te houden met zinslengte gegeven het schermtype waarop gekeken wordt zou een kers op de taart zijn.
 
Hieronder deel ik twee links naar een website over typografie waar relatief kort en bondig bovenstaande principes (en meer) aardig gegroepeerd zijn.
 
https://practicaltypography.com/why-does-typography-matter.html
https://practicaltypography.com/foreword.html
 

@JopHelleman Dank je voor de zeer uitgebreide feedback! Ik zou graag met je interne klant in contact komen om verder over dit onderwerp van gedachten te wisselen en te kijken wat er mogelijk is.

Er zijn een paar zaken waar ik al vast op wil reageren. Ik heb zelf ook even zitten spelen met het voorbeeld dat er aangedragen is. Het valt me op dat er in het voorbeeld van het interactieve document geen gebruik gemaakt is van de opsommingstekens. Voor de volledigheid van dit topic heb ik dat hieronder wel gedaan.

Daarnaast heb ik twee voorbeelden gemaakt waarbij ik in het het onderste voorbeeld zogenaamde zachte enters gebruikt heb (zie releasenotes 2.0.3). In mijn optiek is dat al een verbetering. 

De feedback valt volgens mij grofweg in een paar categorieën op te splitsen.

1. Feedback op de huidige weergave. Zoals borgen dat visueel in één oogopslag duidelijk welke informatie bij elkaar hoort en wat de hiërarchie van de verschillende elementen is. Ik denk inderdaad dat we dat beter kunnen maken dan het nu is. Ik vind echter wel dat de software dat voor je moet regelen, niet door de regelafstand instelbaar te maken of iets dergelijks. Ik denk graag mee over hoe we de huidige weergave kunnen verbeteren.
2. Meer niveaus voor koppen. Deels gaat dit over de weergave van de bestaande koppen (eigenlijk punt 1) anderzijds ook over het aantal niveaus dat we nu beschikbaar maken. Hierover ben ik ook zeker bereid na te denken hoe we het kunnen verbeteren.
3. Meer opmaakvrijheid. Dit betreft de aanpasbaarheid van lettertype, puntgrootte, regelafstand en meer keuze in hiërarchische structurering (inspringsmogelijkheid, bulletpoints). Ik ben niet genegen om een aantal zaken aanpasbaar te maken. Daarbij blijf ik bij mijn eerdere argumentatie. Of er momenteel voldoende goede middelen zijn om een duidelijke hiërarchische structuur wil ik wel mee onderzoeken.